‘Gat in de wetgeving’ voor product-dienstcombinaties dichtgereden

Binnen een circulaire economie, waar Vlaanderen nu volop op inzet, is een product-dienstsysteem een veelbelovend bedrijfsmodel. De verkoper blijft altijd eigenaar van het product, terwijl de huurder er als ‘dienst’ gebruik van maakt. Vaak stuiten verkopers van diensten op problemen, omdat het kader voor ‘product as a service’ niet duidelijk omlijnd is. Tot nu toe ontbraken duidelijke richtlijnen om dit bedrijfsmodel contractueel vast te leggen. Een nieuwe studie van de KU Leuven, in het kader van het Steunpunt Circulaire Economie, brengt daar verandering in. ​

Een circulaire economie focust op het minimaliseren van afval en materialen en producten zoveel mogelijk, zo lang mogelijk en zo kwalitatief mogelijk te blijven inzetten in de economie.  En zo dient het product-dienstsysteem als alternatief voor het klassieke bedrijfsmodel waar klanten een product kopen bij een bedrijf en vervolgens als eigenaar genieten van de voordelen van dat product. Bij een product-dienstsysteem (ook wel ‘product as a service’ genoemd) werkt dit anders. Het bedrijf biedt de voordelen van een specifiek product aan, vaak met een aantal extra diensten, zonder dat de klant effectief eigenaar van het product wordt. Deelauto’s en deelfietsen zijn bij het grote publiek bekend, maar ook andere modellen zijn in opmars zoals ‘light as a service’ en ‘workwear as a service’. Jo Van Landeghem, Sustainability and Education Manager Alsico Group: “Bij Alsico werken we al jaren volgens ‘product as a service’. We maken de kleding op maat van de wasserijen die dan doorverhuren aan de vele eindgebruikers. Op het einde van de levensrit nemen we zelf onze kleding terug om de stukken maximaal te valoriseren in nieuwe textieltoepassingen.”

Shift naar gedeeld gebruik

‘Product as a service’ wint dus aan populariteit. Dat ziet ook Brigitte Mouligneau, transitiemanager van Vlaanderen Circulair: “Huren en delen zit in het hart van de circulaire economie. Door meer in te zetten op nieuwe businessmodellen zoals ‘product as a service’ vermijden we de overbodige inzet van materialen. Net daarom is Vlaanderen Circulair co-trekker van de Green Deal Huren en Delen, een initiatief van Wij delen en Vlaanderen Circulair, gesteund door de Living Labs-subsidie van VLAIO. Al meer dan honderd organisaties actief in de huur- en deelmarkt werken samen aan deze duidelijke missie: de shift naar gedeeld gebruik van producten realiseren, waarbij gekozen wordt voor het huren of delen van hoogwaardige producten, gecombineerd met een goed onderhoud.”

Hinderpalen

Bij gebrek aan specifieke wettelijke regels over zo’n systeem kan het voor geïnteresseerden echter moeilijk zijn om te weten wat zij met elkaar mogen, kunnen en moeten afspreken. Een rondvraag bij een aantal bedrijven leert ons dat zij op onderstaande problemen stuiten: 

• Wat als een van de bezoekers van de klant de sofa onzorgvuldig gebruikt en stukmaakt? Betaalt de klant de kosten voor herstel daarvan dan aan de dienstverlener?
• Wat als de klant het contract opzegt en de lichtarmaturen niet zomaar uit de woning van de klant kunnen worden verwijderd? Kan de klant dan eigenaar worden?
• Wat als de klant zelf de handen uit de mouwen wil steken en de wasmachine wil herstellen? Kan de dienstverlener dat verbieden om de wasmachine te beschermen?
• Wat als de verwarmingsapparatuur regelmatig onderhoud nodig heeft? Mag de dienstverlener dan zomaar de deur van de klant platlopen daarvoor?
• Wat als de klant het belangrijk vindt dat de dienstverlener het televisietoestel hergebruikt voor een andere klant na afloop van het contract? Kan de klant de dienstverlener daartoe verplichten?

Menukaart aan te gebruiken clausules 

De KU Leuven stelt vandaag een handig en gebruiksvriendelijk rapport op met ‘modelclausules’, die de steeds groter wordende groep aanbieders van een product-dienstensysteem eenvoudig kunnen gebruiken. ​Voor Q-Lite, dat inzet op ‘displays as a service’, zijn deze modelclausules alvast welkom: “Goede afspraken maken goede vrienden. Het was niet altijd evident om de juiste juridische clausules op te stellen. Het soort menukaart waar je zaken uit kan plukken die specifiek voor jouw business van pas komen, helpt zeker om ‘product as a service’ veel toegankelijker te maken. Bij Q-lite zochten we bijvoorbeeld lang naar goede clausules om de continuïteit van onze diensten en updates van het product over vijftien jaar te borgen in het contract”, vertelt Jeroen Raeijmaekers, Q-Lite Business Developer Sustainability. Nele Vlaeminck, oprichtster van Sofar, beaamt: “Voor bedrijven willen we graag onze sofa’s als dienst aanbieden, maar momenteel weten we nog niet goed hoe we in deze businessvorm de juiste clausules moeten opnemen. Met dit rapport hebben we de juiste handvaten om goede afspraken te kunnen maken met onze klanten die onze ‘sofa als service’ willen.” 

Nog meer inzetten op ‘as a service’-modellen

Het overzicht aan clausules is bovendien gratis te gebruiken en wordt ter beschikking gesteld op de website van Vlaanderen Circulair (www.vlaanderen-circulair.be). De organisatie hoopt hiermee om bedrijven te stimuleren om nog meer in te zetten op product-dienstcombinaties en zo bij te dragen aan een meer circulaire economie in Vlaanderen. “Product-dienstsystemen kunnen helpen om minder materialen te verbruiken en zo duurzamer te zijn. Bedrijven blijven eigenaar van hun producten. Daarom is het voor hen voordelig om de producten zo goed mogelijk te onderhouden en te herstellen en zo vaak mogelijk te hergebruiken. Bovendien staan de bedrijven in voor een correcte verwerking van de producten aan het einde van hun levensduur. Dat willen we stimuleren door het opstellen van contracten tussen aanbieder en klant te vergemakkelijken”, besluit Christopher Borucki (KUL), postdoctoraal onderzoeker aan de KU Leuven die meewerkte aan het opstellen van de modelclausules.